گزارشی میدانی از باغ پرندگان رشت/ جانوران در حلبی آباد!

عصر صادق :اسمش را گذاشتند باغ پرندگان. قرار بود بهشتی باشد برای زندگی انواع و اقسام پرندگان بومی و غیر بومی از سراسر گیتی، اما بیشتر شبیه بیغوله ای است برای زندگی این حیوانات نگون بخت…
به گزارش عصر صادق ، گزارشی میدانی از باغ پرندگان رشت که به صورت غیراستاندارد خرس، گربه ایرانی، میمون و سگ هم دارد: اسمش را گذاشتند باغ پرندگان. قرار بود بهشتی باشد برای زندگی انواع و اقسام پرندگان بومی و غیر بومی از سراسر گیتی، اما بیشتر شبیه بیغوله ای است برای زندگی این حیوانات نگون بخت. باغ پرندگان رشت یکی از دو باغ پرندگان در استان گیلان در زمینی به وسعت بیش از بیست هزار متر مربع نرسیده به شهر خمام در حدود هفت سال پیش توسط بخش خصوصی احداث شد. باغی که جدای از پرندگان اهلی و شکاری حیوانات دیگری از جمله خرس، گربه ایرانی، سگ و میمون هم دارد. به ازای وسعتش اما امکاناتش اصلا مناسب نیست. این باغ از دو راهروی ۳۰ متری تشکیل شده که هر یک حاوی قفس های پرندگان مختلف است.
در راهرو یا سالن اول که در سمت چپ این باغ قرار دارد قفس های کبوتر و مرغ های لهستانی قرار دارند که به نظر می رسد مشکل زیادی در آن ها وجود ندارد. چسبیده به این دالان برکه ای وجود دارد برای زندگی انواع مرغابی، اردک، مرغ ماهی خوار و حتی قو. وضعیت این برکه مصنوعی هم نسبت به دیگر بخش های این باغ بسیار رضایت بخش تر است. در سمت راست این باغ راهروی شمار دو قرار دارد که متشکل از قفس های انواع طوطی و قناری است که در بین این¬ها قفس گربه ایرانی هم دیده می شود. محیط قفس¬ها تیره و کثیف، و محل نگه داری سگ ها و پرنده های شکاری بسیار اسفناک است. اینجا که می رسی دیگر نمی شود گفت باغ پرندگان، باید از آن به عنوان زندان پرندگان یاد کرد.
پرنده هایی که نمی توانند بپرند
اگرچه این باغ تقریبا برای برخی از پرندگان مثل قو و پرنده های آبی دیگر مناسب است (به لحاظ داشتن برکه مصنوعی) اما در مجموع هیچ چیز این باغ متناسب با معیارهای استاندارد یک باغ پرنده نیست. بیشتر پرندگان از انواع طوطی گرفته تا باز و عقاب همگی در قفس های مختلف نگه داری می شوند که به نظر می رسد نه از لحاظ اندازه و نه از لحاظ موقعیت یابی وضعیت مناسبی ندارند. به عنوان مثال ۱۲ عقاب طلایی در یک قفس به ارتفاع چهار متری نگه داری می شوند که برخی از آنها حال مساعدی ندارند. وضعیت برای شاهین بغرنج تر هم هست چرا که قفس این پرنده آنقدر کوچک است که این پرنده شکاری با شکوه مجالی برای پرواز ندارد. طوطی های بزرگ این مجموعه هم نه پر پرواز دارند و نه حال پرواز. بسیاری از این حیوانات را صاحبانشان برای مداوا و بهبود زندگی شان به این باغ تحویل دادند، اما به نظر می رسد نه خبری از درمان است و نه بهبود وضعیت زندگی. افسردگی از چهره شان می بارد.
پرشین کت های افسرده
گربه ایرانی فی النفسه تنبل و گوشه گیر است اما چهره شان فقط تنبلی را نشان نمی داد بلکه چشمشان از عمق فاجعه ای خبر می داد که زندگی را برایشان تلخ کرده است. در یک قفس نه چندان بزرگ سه گربه ایرانی یا پرشین کت نگه داری می شوند. محل زندگی این موجودات بی آزار آنقدر کثیف بود که خود این گربه ها میل نداشتند بر روی کف قفس دراز بکشند یا بازی کنند. در آنجا گربه خاکستری وجود داشت که ساعتها بر روی یک تکه چوب نشسته بود و هیچ حرکت دیگری از این موجود سر نمی زد گویی که این گربه با ارزش ایرانی را تاکسیدرمی کرده باشند.
مظلوم ترین خرس دنیا
به گفته کارکنان این باغ، خرسی که در این مجموعه وجود دارد متعلق به کوه¬های رودبار است که سازمان محیط زیست ۵ سال پیش آن را در حالی که مجروح و بیمار بود به این باغ تحویل داد. اما بعد از گذشت پنج سال وقتی به این خرس نگاه می کنی هیچ نشانی از بهبود وضعیت زندگی این حیوان نمی بینی. این حیوان به غایت زیبا با پای لنگان و چهره بسیار غمگین در یک قفس بسیار کوچک و تنگ با کفی بتنی زندگی می کند که برای حیوانی با جثه خرس بسیار کوچک است.قرار بود این خرس بعد از مداوا در محیط زندگی خود رها سازی شود ولی پنج سال آزگار است که این خرس قهوه ای بسیار زیبا مهمان لنز دوربین های عکاسی بازدید کنندگان است. خرسی که وقتی گرسنه اش می شود در قفسش می ایستد و با بردن دست خود در دهانش به صاحبان انسانی اش می فهماند که گرسنه است. از همه دردناک تر زمانی است که وقتی آب را با شلنگ به این موجود خسته و درمانده می دهند برای این که بگوید کافی است دست خود را به نشانه توقف بالا می آورد.. دریغ از یک کارشناس جانوری که فکری به حال این حیوان کند. نبود یک مشاور و کارشناس جانوری مقیم باغ نشان از بی توجهی مدیریت این مجموعه دارد. به گفته پیمان بازدیدی فعال محیط زیست، این خرس چهره پژمرده ای دارد که نشان از حال نامساعد این حیوان است. هنوز بعد از سال¬ها پای او می لنگد و انگل های فراوانی هم دارد.
پیمان بازدیدی مدیر NGO سرزمین ایده آل ما، به نقل از یکی از کارشناسان سازمان محیط زیست که از این خرس دیدن کرده بود، می گوید: وضعیت لاستیکی پای این خرس دارد از بین می رود و این یک مشکل بزرگ برای این حیوان است. نگه داشتن این خرس به این صورت اصلا شایسته نیست و از نظر فعالان محیط زیست و معیارهای زیست محیطی محکوم است.
این خرس دیگر به درد طبیعت نمی خورد چرا که از همان ابتدا با انسان بزرگ شد و خوی انسانی را متأسفانه گرفت. دیگر رها سازی این جاندار با ابهت دیر شده است. در این میان مقصر اصلی تنها مدیریت این باغ نیست، می توان بخشی از این کوتاهی ها را به سازمان محیط زیست گیلان نسبت داد چرا که بعد از سپردن این حیوان به باغ هیچ گونه حمایتی از این حیوان نکرد. عادلانه و درستش این بود که وقتی چیزی را تحویل کسی می دهی، به طور مرتب از حالش جویا شوی و برای برگرداندنش به محیط اصلی زندگی اش تلاش کنی. این گونه کارها از سوی این سازمان به گفته صاحب این مجموعه صورت نگرفت. نتیجه اش شد بزرگ شدن این حیوان طی پنج سال در یک قفس کوچک.

حلبی آباد برای سگ¬های سلطنتی
باغ پرندگان رشت به داشتن سگ های با نژادی مثل گردین و هاسکی معروف است. اما شهرتش در زمینه محل نگه داری این سگ ها بسیار بیشتر از خود این سگ ها است. گردین سگی بزرگ با لکه های سیاه و سفید از سگ های سلطنتی به شمار می رود. سه ماده و یک نر این سگ تنها برای ساعاتی از روز در محوطه باز چند متری رها می شوند و در بیشتر اوقات در یک سالن کاملا تاریک و در یک قفس کنار قفس های دیگر سگ ها نگه داری می شوند. دائم صدای پارس و زوزه آن¬ها شنیده می شود. وضعیت این سگ¬ها به مانند انسانی است که در جزیره دور افتاده ای تنها زندگی کند و هر جنبده و صدایی را به مثابه یک ناجی در نظر بگیرد و با پارس کردن های بی وقفه به دنبال راه نجات هستند. چهره هیچ یک از سگ ها خبری از شادابی نمی دهد. همگی در تقلای یک زندگی بهتر و با رویای پیدا کردن صاحبی بخشنده شب را به صبح می رسانند.
استانداردهای احداث باغ پرندگان
اگر به استانداردهای بین المللی احداث باغ پرندگان توجه شود، مشاهده می شود باغ وحش ها و باغ پرندگان موجود در کشور فاصله قابل ملاحظه ای با آن استانداردها دارند. اگرچه وضعیت رو به بهبود است و باغ¬های پرندگانی مثل باغ پرندگان اصفهان و تهران از استانداردهای خوبی برخوردار هستند. به عنوان مثال باغ پرندگان اصفهان دارای فضای نگهداری پرندگان با مساحت ۱۷ هزار مترمربع و ۴۰ هزار مترمربع توری بر روی ستون های بلند به طول ۲۵ الی ۳۲ متر است که امکان پرواز پرندگان پروازی را فراهم می کند، که در باغ پرندگان رشت دیده نمی شود. در طراحی ساخت قفس ها باید توجه ویژه ای شود. هرچه جثه پرنده بزرگ تر باشد قفس هم باید بزرگتر درنظر گرفته شود. قفس کوچک آزادی عمل پرنده را سلب می نماید و موجب اضافه وزن پرنده و حتی افسردگی می شود و ممکن است پرنده اقدام به کندن پرهای خود و یا درگیری با سایر همنوعان خود نماید. بهترین ارتفاع قفس برای پرندگان شکاری بزرگ جثه حداقل ۷ مترمی باشد.
متأسفانه این گونه نکته ها در بیشتر باغ¬های پرندگان ایران دیده نمی شود. معیارهایی که در سازمان حفاظت محیط زیست برای احداث باغ پرندگان در نظر گرفته خیلی سخت و دشوار برای صاحبان باغ پرندگان نیست. فقط کافی است هنگام احداث این مرکز از مشاوره علمی و عملی کارشناسان محیط زیست استفاده شود. همین یک نکته کافی است تا یک باغ پرندگان استاندارد ساخته شود. یک باغ پرنده با استانداردهای بالا باید هدف های متنوعی در احداث باغ داشته باشد. مجموعه ای که به عنوان باغ پرندگان احداث می گردد معمولاً دارای طیف متنوعی از انواع پرندگان بومی و غیر بومی می باشد که در وهله اول به عنوان یک مرکز تفریحی شناخته می شود ولی می توان اهداف آموزشی و تحقیقاتی نیز برای آن درنظرگرفت. در مجموعه باغ پرندگان باید امکان مطالعه رفتار پرندگان مختلف وجود داشته باشد. این کار می تواند جنبه تفریحی و آموزشی مناسبی برای کودکان شمرده شود. البته به هیچ عنوان جنبه آموزشی را نمی توان در باغ پرندگان رشت و نه هیچ باغ پرنده دیگری در ایران مشاهده کرد. در مقابل اکثر این مراکز نگهداری پرندگان به جنبه تفریحی و سود اقتصادی آن توجه ویژه دارند.

سازمان محیط زیست، دامپزشکی، بهداشت و اداره آب پاسخگو باشند
دکتر سید جاوید آل داوود ، رییس انجمن حمایت از حیوانات درباره وضعیت بد نگهداری حیوانات در باغ پرندگان می گوید: « ما چند سال است که درگیر این موضوع هستیم. می گویند که صاحب این مجموعه عاشق حیوانات است اما از طرفی مدام از عدم حمایت سازمان محیط زیست گلایه می کند. اما اگر ایشان واقعا عاشق حیوانات هستند که دیگر نباید توقعی از دیگران داشته باشند. آیا خودشان با دیدن آن خرس و گربه ها و سایر حیوانات افسرده ناراحت نمی شوند؟ وضعیت بد باغ پرندگان این شائبه را ایجاد می کند که شاید نفعی اقتصادی در احداث باغ و خرید و فروش بعضی از حیوانات گرانبها وجود داشته باشد که البته بنده مطمئن هستم ان شالله چنین چیزی صحت ندارد و تنها عشق است که مدیریتش را وادار به اداره آنجا کرده»
وی درباره استاندارد جهانی باغ وحش می گوید: «باغ وحش های ما با استانداردهای جهانی فاصله بسیار زیادی دارد اما بازهم شرایط باغ پرندگان اصفهان قابل تحمل است اما باغ پرندگان رشت هیچ تناسبی با حداقل های استاندارد جهانی ندارد. طبق استانداردها محیط زندگی حیوانات باید طبق محیط طبیعی باشد. جریان آب و باد و پستی بلندی ها همانند محیط طبیعی زندگی آن ها باشد. اصلا وقتی مجوز باغ پرندگان داده می شود نباید سگ و گربه و خرس و میمون هم نگهداری شوند. مسلما در باغ پرندگان رشت محیط زندگی حیوان اشرافی چون پرشین کت مثل محیط طبیعی نیست. پرشین کت مدام نیاز به رسیدگی دارد و هر روز باید موهایش شانه بخورد و هر غذایی را هم نمی پذیرد. اما آیا گربه های باغ پرندگان رشت از این شرایط طبیعی بهره مند هستند.»
دکتر آل داوود با بیان این مطلب که فقط مدیریت باغ پرندگان در این میان مقصر نیست می گوید:« در وهله اول باید سازمان محیط زیست گیلان پاسخگو باشد که چطور به باغ پرندگان مجوز نگهداری خرس و سگ و گربه و میمون داده است. در دوهله دوم این سازمان دامپزشکی است که باید پاسخگو باشد که آیا مجوز پرورش حیوان به باغ پرندگان را داده که طبق گزارشات واصله به ما در آنجا تولید مثل حیوانات انجام می شود و به فروش می رسند. همچنین اداره بهداشت هم باید پاسخ دهد که آیا نظارتی بر وضعیت بهداشتی این مجموعه دارد یا خیر. حتی اداره آب و فاضلاب گیلان هم باید پاسخ دهد که اصلا بر نحوه خروجی فضولات حیوانی و احتمال آلوده کردن آب های زیرزمینی نظارت دارد.»
وی در پایاین اظهار می کند: « ما چند سال پیش به طور غیررسمی یک نفر را از اداره دامپزشکی استان به باغ پرندگان فرستادیم که متاسفانه کار به درگیری کشیده شد اما رییس وقت دامپزشکی هیچ اقدام قانونی انجام نداد. حال که رییس دامپزشکی تغییر یافته باید مجددا بازرسی های مختلف از این مکان صورت گیرد. چون در وضعیت پیش آمده تمام سازمان ها مقصر هستند. هم محیط زیست ، هم بهداشت ، هم دامپزشکی ، هم اداره آب و هم خود مدیریت باغ»
***
وضعیت بد باغ پرندگان حتما به دلیل عدم علاقه مدیرانش به طبیعت و حیات وحش نیست و در انگیزه مثبت گرادنندگان این باغ هم شکی وجود ندارد. اما علاقه اگرچه الزامی است اما کافی نیست. باید علم و تجربه داشت در نگهداری حیات وحش. علاوه بر این¬ها حمایت از بخش خصوصی از سوی سازمان محیط زیست تضمین کننده سلامت حیوانات و داشتن یک حیات وحش سالم است. چرا با وجود زحمت مدیریت باغ در نگه داری حیوانات و پرندگان مختلف، برای یکبار هم که شده از سوی سازمان محیط زیست نه از لحاظ مشاوره دادن و نه از لحاظ مالی پشتیبانی کافی نمی شود. چرا حیوانات زخمی که سازمان محیط زیست به علاقه مندانی مثل باغ پرندگان ماهان تحویل می دهد دیگر از نوع نگهداری و پرورش این حیوانات خبری نمی گیرد، چرا بعد از گذشت پنج سال از نگهداری خرس در قفس، امکانات و شرایط لازم برای رها سازی این حیوان مهیا نشد. همه این چراها بر می گردد به وضعیت نوپای محیط زیست در ایران. هنوز بحث های جدی در مورد موضوعات زیست محیطی در بین مردم شکل نگرفته است. هنوز موجود زنده در باغ وحش¬ها نقش یک حیوان سیرکی را دارد. هنوز عکس گرفتن از حیوان رنجور در قفس مردم را شاد می کند. تنها راه رسیدن به یک فهم درست و حرفه ای از حیات وحش و داشتن باغ های پرندگان و باغ وحش¬های مدرن با هدفهای آموزشی، افزایش آگاهی نه برای عموم مردم بلکه برای مسئولین و بخش خصوصی مثل باغ پرندگان رشت لازم و حیاتی است./شهروند